Poradnik ABC

Oparcie społeczne

  1. Koncepcja oparcia społecznego

Kręgi wsparcia to animowanie procesów wsparcia społecznego i społecznego włączenia wobec osób, które nie mają kompetencji osobistych aby samodzielnie zadbać o stworzenie kręgu przyjaciół wokół siebie. Oparcie społeczne to obecność innych ludzi. Ich akceptacja, pomoc i bliskość sprzyja dobremu samopoczuciu, zdrowiu, radzeniu sobie w trudnych sytuacjach. Łatwo można odnaleźć w pamięci sytuację, w której to obecność i działanie innych ludzi pomogło znaleźć wyjście z jakiegoś trudnego położenia. Mogą to być wydarzenia ekstremalne – pożar domu, choroba, śmierć bliskiej osoby lub zwyczajne, błahe z pozoru a wywołujące gniew, złość czy poczucie bezradności, jak zgubienie dokumentów, pęknięcie rury w łazience czy stłuczka samochodowa.

Czasem w telewizyjnych programach interwencyjnych można obserwować zdarzenia podczas, których rodzina traci wskutek wybuchu gazu lub innej tragedii dom lub mieszkanie a lokalna społeczność solidarnie pomaga go odbudować:

  • urzędnicy w trybie błyskawicznym wydają niezbędne pozwolenia,
  • lokalni przedsiębiorcy ofiarowują materiały budowlane,
  • sąsiedzi pomagają odgruzować teren,
  • pomoc społeczna, ubezpieczyciele ekspresowo przyznają przysługujące w tej sytuacji świadczenia,
  • od znanych i nieznanych ludzi płynie strumień wsparcia również finansowego,
  • w szybkim czasie powstaje nowy dom, czasem ładniejszy i bardziej funkcjonalny od utraconego,
  • relacje międzyludzkie powstałe we wspólnym działaniu pozostają, a społeczność jest bardziej spójna i bogatsza o to wspólne doświadczenie i poczucie

W takich sytuacjach sieciowe wsparcie pozytywnie oddziałuje na lokalną społeczność, rodzinie przywraca fundamenty bytu materialnego a więzi, jakie powstają podczas takiego działania bywają zaczątkiem innych wspólnych działań obywatelskich.

Amerykańscy badacze Berkman i i Syme w 1979 roku stwierdzili zależność pomiędzy śmiertelnością (przedwczesnymi zgonami z różnych przyczyn) a poziomem wsparcia społecznego.

Kolejne badania potwierdziły, że osoby otoczone gronem przyjaciół żyją dłużej i cieszą się lepszym zdrowiem od osób pozbawionych tego rodzaju wsparcia. Osoby otoczone kręgiem przyjaciół nie tylko dłużej żyją, ale też szybciej zdrowieją. Podobne zjawisko można zaobserwować w odniesieniu do każdej sfery życia (bezrobotni szybciej znajdują pracę). Wsparcie jest dla osoby buforem zmniejszającym skutki stresu, obniża podatność na jego skutki jak i zwiększa zdolność przystosowawczą jednostki do radzenia sobie ze stresem.

Nie każdy człowiek ma umiejętności aby korzystając z własnych kompetencji społecznych takie sieci wokół siebie stworzyć. Niektórzy z nas z różnych powodów funkcjonując w sytuacji społecznej, nie zachowują odpowiedniego dystansu lub unikają wyzwań interpersonalnych, nie rozpoznają intencji zachowań innych ludzi, a co za tym idzie – nie wiedzą co może być przyczyną takich a nie innych postaw innych osób wobec nich, ani też jakie będą tych postaw skutki. Wynika stąd konieczność moderowania kontaktów społecznych, niektórych ludzi, w tym osób z niepełnosprawnością intelektualną. Włączenie społeczne tych osób jest deklaratywnym priorytetem wielu programów i strategii o charakterze globalnym i lokalnym.

Analiza konsekwencji wynikających z niepełnosprawności, prowadzi do wniosku, że wiele z tych osób potrzebuje działań wspierających, które powinny zostać w sposób profesjonalny i formalny zorganizowane.

Formalne systemy wsparcia to instytucje i ich kadra (pracownicy, wolontariusze) stwarzające możliwości zapewnienia niezbędnej opieki i wsparcia osobom z niepełnosprawnością intelektualną w miejscu zamieszkania, w lokalnej społeczności. Możliwość korzystania z nich jest uzależniona od zamożności samorządów, sytuacji ekonomicznej rodzin, poziomu funkcjonowania osoby. Formalne systemy nie zapewniają osobom niepełnosprawnym i ich rodzinom satysfakcjonującego, udanego życia, jednak bardzo je ułatwiają.

Nieformalne systemy wsparcia to ludzie: rodzina, przyjaciele rodziny, sąsiedzi, znajomi z różnych miejsc aktywności i odpoczynku. To wszyscy ci, którym bliska jest konkretna osoba, (również z niepełnosprawnością intelektualną).

Dopiero połączenie systemów formalnych i nieformalnych w odniesieniu do osób z NI może stanowić sprawdzony i skuteczny sposób na ich włączenie społeczne, mogą im zapewniać bezpieczeństwo i poprawić jakość życia.

2.    Kręgi wsparcia

Kręgi wsparcia to animowanie procesu nawiązywania i podtrzymywania relacji społecznych, osób z nieformalnych i formalnych systemów wsparcia.

Konsekwencją niepełnosprawności intelektualnej są m.in. trudności w funkcjonowaniu społecznym. Większość osób z niepełnosprawnością intelektualną nie jest w stanie samodzielnie zadbać o jakość relacji, utrzymać granice, odpowiedzieć adekwatnie na zaproszenie do kontaktu. Bez pomocy innych mają poważny problem ze spotykaniem się z ludźmi, czasem nie potrafią dojechać na miejsce spotkania. Często potrzebują pomocy w umówieniu się, wyboru filmu, kupieniu biletu do kina. Wynika stąd konieczność wspierania tych osób w nawiązywaniu kontaktów i podtrzymywaniu więzi społecznych. Kręgi umożliwiają osobom z niepełnosprawnością intelektualną doświadczanie pełni relacji społecznych. Są jak okulary dla osób niedowidzących, czy jak proteza nogi dla osoby tej nogi pozbawionej. Zakres tej pomocy powinien być zindywidualizowany.

Przykład

Jeden z uczestników pilotażowego projektu „Krąg Wsparcia Osób z Niepełnosprawnością Intelektualną”- Paweł, czasem nie odbierał telefonów od zaprzyjaźnionych wolontariuszy, nie oddzwaniał, potem był rozżalony, że ominęło go ciekawe spotkanie. Gdy spróbowano rozwiązać ten problem, okazało się, że Paweł nie wiedział, że może sam zadzwonić do wolontariusza lub oddzwonić, gdy nie mógł odebrać telefonu. Była to dla niego zupełna nowość. Zwykle korzystał z telefonu w taki sposób, że rodzice do niego dzwonili, kiedy nie wracał do domu na czas. Gdy nie odbierał – dzwonili do skutku. Nigdy wcześniej nie miał znajomych, z którymi mógłby kontaktować się po szkole lub po zajęciach w ośrodku wsparcia.

Relacja z osobami z niepełnosprawnością intelektualną nakłada na otoczenie tych osób konieczność zachowania uważności, wyrozumiałości, cierpliwości. Jednocześnie zapewnia wysoki poziom satysfakcji, zmienia hierarchie wartości, pozwala czerpać radość ze zwyczajnych rzeczy.

Możliwość formowania kręgów wsparcia, możliwość ich utworzenia i utrzymania została potwierdzona przez doświadczenia kanadyjskie, szkockie i zrealizowany w 2015 roku w Warszawie pilotażowy projekt. Wiadomo już jakie zasady powinny być zachowane, aby działanie to było skuteczne. Czym jest krąg wsparcia (sieć społeczna) doskonale opisuje przykład Davida z Kanady (www.planinstitute.ca).

Przykład z Kanady

Garland podupadała na zdrowiu coraz bardziej i obawiała się, że David dorasta samotnie i zostanie z czasem zapomniany i opuszczony przez społeczeństwo. Garland ustanowiła wykonawców testamentu i stworzyła sieć osób wspierających dla Davida. Niedługo później wykryto u niej raka. Sieć dała jej wsparcie, aby mogła umrzeć w swoim domu. Gdy zmarła, sieć pomogła Davidowi przeprowadzić się do własnego mieszkania. Parę lat po śmierci Garland, David powiedział, że sieć dała mu poczucie bezpieczeństwa, żyjąc w społeczności nie czuł się samotny. Z czasem sieć pomogła mu w takich sprawach jak znalezienie pracy, obsługa komputera czy powrót do szkoły. „To bardzo pomocni ludzie” powiedział o swoich przyjaciołach, a oni to samo powiedzieli o nim. John Mayer, długoletni organizator sieci, który doradzał Garland, cały czas widział jak David kwitnie, myślał, że Garland byłaby szczęśliwa jak skowronek. W wieku 61 lat, u Davida zdiagnozowano raka mózgu i jego przyjaciele zebrali się wokół niego. Kilka tygodni później, w grudniowy świąteczny wieczór, świętował swoje wspaniałe życie otoczony przez 75 znajomych zgromadzonych przy nim. Ci, którzy towarzyszyli Davidowi podczas jego ostatnich dni, nie mogli przestać myśleć o tym, że jego matka byłaby szczęśliwa. David nie umierał samotnie, czego się najbardziej obawiała. Jego życie, tak jak jej życie, nie było samotne.

Niektórzy znajomi żartowali, że koniec jego życia doskonale pasuje do urodzin Mozarta – wśród wspaniałych muzycznych fanfar. Jeden z członków sieci zauważył „miał tak wspaniałe życie i jego koniec, to czego człowiek chciałby więcej?

Czego chcieć więcej? Może tego, by na krok podobny do tego, jaki wykonała Garland zdecydowali się również rodzice i opiekunowie osób z niepełnosprawnością intelektualną w Polsce i innych krajach, które po ustrojowej transformacji, próbują uformować społeczną spójność.

Opisywany model umożliwi rodzinom osób z niepełnosprawnością intelektualną podjęcie działań zmierzających do stworzenia bezpiecznej przyszłości również dla ich dzieci.

Udane związki są fundamentem udanego, bezpiecznego życia. Okazuje się, że proces ten można a nawet należy moderować w odniesieniu do osób, których osobiste kompetencje wymagają w tym zakresie wzmocnienia.

Tworzenie kręgów (sieci) to proces. Świadome działanie wszystkich zaangażowanych osób.

„Tworzenie Kręgów Wsparcia wymaga czasu, czasami trwa to nawet rok czy dwa, zanim ma ręce i nogi, jak to określa Vickie. Czyli zanim członkowie sieci nie nawiążą bliskich, mocnych, pełnych troski relacji ze sobą wzajemnie oraz z osobą znajdującą się w centrum.” 2

W procesie formowania kręgów wsparcia wyodrębnić można następujących 5 etapów:

  • Początkowy

Przygotowanie osób i rodzin do udziału w projekcie. Zainteresowani poznają publikacje, świadectwa osób i organizacji realizujących inicjatywę tworzenia kręgów wokół osób z niepełnosprawnością intelektualną, rodziny poznają filozofię, jej wpływ na jakość życia i

bezpieczeństwo osoby z niepełnosprawnością i jej rodziny. Specjalista nawiązuje osobiste relacje z osobami niepełnosprawnymi i rodzinami

  • Pracy z rodziną

Rodzina formułuje swoje oczekiwania, szacuje możliwości, weryfikuje możliwości rozwoju osoby niepełnosprawnej. Specjalista identyfikuje jej mocne strony, poszukuje potencjałów, analizuje jej zainteresowania sposoby spędzania czasu wolnego, temperament, Rodzina wraz ze specjalistą tworzą portret osoby z NI. Jest on rodzajem krótkiego portfolio, może ułatwić znalezienie wolontariuszy i innych osób którzy potencjalnie mogą podzielać zainteresowania osoby z niepełnosprawnością. Specjalista identyfikuje istniejące sieci powiązań tworzy mapę kontaktów społecznych uwzględniającą osoby już istniejące w życiu osoby, instytucje i organizacje powiązane z osobą.

  • Analizowania

To czas dla jednostki, rodziny, specjalistów, społeczności, czas poznawania się, czas koncentracji na zainteresowaniach, pasjach, miejscach i możliwościach, dzięki którym napotykamy innych ludzi. Pod koniec tego okresu – specjalista ds. kręgów sporządzi katalog celów do osiągnięcia, harmonogram działań i listę potencjalnych członków sieci. Zostaną wyznaczone zadania i nastąpi podział ról w kręgu. Przykładowo – jedna z osób może koordynować wizyty lekarskie, inne chodzić na spacery, a kolejna z osób pomagać w osuwaniu usterek sprzętu domowego. Ktoś może zapraszać osobę z NI na obiad raz w miesiącu lub razem przygotowywać kolacje dla członków kręgu. Zostanie utworzona lista Al Etmański, Jack Collins i Vickie Camack, Bezpieczeństwo i Sześć kroków do udanego życia osoby z niepełnosprawnością intelektualną, str. 16, Stowarzyszenie Tęcza, 2015 kontaktów (teleadresowych) wszystkich osób zaangażowanych w działanie kręgu. Zadania i role w każdym kręgu są ustalane przez osoby w niego zaangażowane.

  • Rozwoju
    Jest to moment w którym zidentyfikowane są wszystkie możliwości i zagrożenia, zainicjowane są kontakty, rozszerzana lista zaproszonych uczestników. W tym etapie następuje rekrutacja kolejnych członków kręgu, poznanie ich ze sobą. Tworzone są praktyczne strategie działania, metody komunikacji Jest również czas dla wolontariuszy, poznania ich z osobą z NI, przeszkolenia a właściwie przybliżenia osoby z niepełnosprawnością. To czas działania i zaprzyjaźniania się osób działających w kręgu.
  • Monitoringu

Ten etap charakteryzują uformowane relacje, krąg spotyka się cyklicznie. Sieć jest gotowa do długofalowego działania. Pojawiają się nowe wyzwania, rodzą się nowe relacje. Krąg wzmacnia się, staje się aktywny. Jest stabilny ale otwarty na nowych członków. To ważny moment, krąg działa że czasem może rodzić pokusa żeby pozostawić go samego sobie, nie jest dobry pomysł – monitoring i opieka powinny otaczać krąg na każdym etapie działania

Doświadczenia polskie

Przykład 1

Na warszawskim Mokotowie poszukiwania potencjalnych członków kręgów oparto na kontaktach z działającymi na tym obszarze Partnerstwami lokalnymi z Sielc, Siekierek, Stegien. Dla pana Rafała krąg wsparcia zaczęto budować na Siekierkach w miejscu, gdzie mieszkał. Do działań zaproszono panią Renatę – koordynatorkę działań lokalnego Partnerstwa „Siekierki – ReAKTYWACJA” i prezeskę Fundacji „Bo warto”. Pani Renata została wolontariuszką i zgodziła się zainicjować pomoc w budowie kręgu wsparcia. Okazało się, że pan Rafał był jej już znany, gdyż pojawiał się na spotkaniach i festynach organizowanych przez Partnerstwo. Pani Renata powierzyła mu roznoszenie lokalnej gazetki. Zaproponowała też, by w tej gazetce ukazał się artykuł na temat kręgów wsparcia, mówiący jednocześnie o panu Rafale, prezentujący go lokalnej społeczności. Osoby na co dzień pracujące z panem Rafałem podkreślają, że działania zmieniają go, nabiera pewności siebie, stara się sprostać powierzonym obowiązkom, jak bardzo jest z tego co robi dumny.

Rodzina pana Rafała pozytywnie patrzy na jego nową aktywność. Pan Rafał bowiem bardzo szukał kontaktów z innymi ludźmi i często nie były to konstruktywne relacje. Pan Rafał wziął udział w pracach na rzecz „Szlachetnej paczki” – rejon Dolny Mokotów i w pomocy przy organizacji kiermaszu w ramach „Sieleckiej gwiazdki”. Wykorzystał własną aktywność i chęć pomocy innym. Zaistniał w nowej roli, osoby dającej wsparcie. Krąg wsparcia pana Rafała pączkuje, poznaje nowych ludzi, wzmocnienia wymagają ich wzajemne relacje i nakierowanie działań na osobę Rafała. W procesie budowania tego kręgu organizatorzy solidnie podeszli do stworzenia mapy zasobów, czyli mapy potencjalnych miejsc aktywności, liderów lokalnych społeczności i ukierunkowali społeczną aktywność na wsparcie osoby z NI, spożytkowali mocne strony osoby do pracy na rzecz lokalnej wspólnoty. Pan Rafał zyskał przyjaciół, przyjazne miejsca, obecnie analizuje możliwości podjęcia pracy.

Krąg Wsparcia wokół pana Rafała jest budowany w oparciu o lokalne, aktywne wspólnoty, w początkowym etapie zidentyfikowano liderów tych wspólnot, następnie poprzez nich pozwolono mu na włączenie się w działania. Poprzez wspólne działanie poznał kolejne osoby i obecnie jest ważnym, identyfikowanym członkiem społeczności. Osoby wspomagające Rafała znają się między sobą, trwa praca nad wzmocnieniem ich wzajemnych powiązań.

Kolejny przykład jest bardzo ważny, zaczął działać w sytuacji kryzysowej – terminalnej choroby mamy pana Andrzeja. Wtedy to inni rodzice, członkowie Stowarzyszenia Tęcza, otoczyli pana Andrzeja i jego mamę wsparciem i pomocą. Był to naturalny, przyjacielski krąg. Od samego początku włączono rodzinę do projektu „Kręgi Wsparcia”. Po śmierci mamy, w sierpniu 2015, krąg wsparcia wokół pana Andrzeja zaczął działać bardziej systematycznie i rozszerzył się o nowe osoby.

Przykład 2

Pan Andrzej mieszka samodzielnie w niewielkim mieszkaniu komunalnym na Woli. Jest osobą słabowidzącą, z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności intelektualnej.

Osiągnął wysoki poziom samodzielności – porusza się samodzielnie po mieście. Pan Andrzej gubi się jednak w różnych czynnościach życia codziennego. Wyręczany przez mamę, utrwalił w sobie poczucie bezradności i zależności od kogoś. Nie umiał kroić chleba, wymienić worka w odkurzaczu, włączyć czajnik elektryczny, obsłużyć pralkę automatyczną. Ma też problemy z pisaniem i czytaniem, rozumieniem urzędowych spraw i pism.

Jedną z inicjatorek powstania kręgu jest mama innej osoby niepełnosprawnej – pani Halina. Miała i ma ona wgląd w całość sytuacji rodzinnej, zna potrzeby i możliwości pana Andrzeja. Wynika to wieloletnich kontaktów i obserwacji podczas wakacyjnych turnusów. Wspólnie z drugą wolontariuszką z Tęczy, towarzyszyły panu Andrzejowi w trudnych dniach po śmierci mamy, ale też oswajały z myślą, że od tej pory będzie mieszkał sam oraz z tym, że sam – z pomocą przyjaciół – będzie musiał sobie radzić w życiu. Pan Andrzej jest osobą bardzo ufną. Ważnym zadaniem jest dalsze budowanie zaufania do osób, które są mu przyjazne i wspierające, a jednocześnie uczenie ostrożności wobec takich osób, które mogą bazować na jego naiwności i nadmiernej czasem ufności. Specjalista do spraw kręgów wsparcia ze Stowarzyszenia Tęcza zaprosił na pierwsze spotkanie te osoby, które już włączyły się w pomoc panu Andrzejowi oraz te, które wstępnie taką chęć deklarowały.

Krąg składa się obecnie z dziesięciu osób. Osoby wspierające pana Andrzeja i pomagające mu poznały się wzajemnie, wymieniły telefonami i mailami. Ustalono, że krąg będzie się spotykał regularnie. Członkami kręgu są: wolontariusze z Tęczy (rodzice innych podopiecznych), pracownicy Tęczy (psycholog, pracownik socjalny), pracownik socjalny OPS Wola, prawnik z Okręgu Warszawa Wola Polskiego Związku Niewidomych, siostra franciszkanka z Duszpasterstwa Niewidomych, pracownicy Warsztatów Terapii Zajęciowej, prawnik z Warszawskiego Koła Polskiego Związku Niewidomych. Każdy wyspecjalizował się w czymś innym, odpowiada – w ramach kręgu – za inną, wymagającą monitorowania czy wsparcia, sferę życia pana Andrzeja. Zadaniem najważniejszym na początku było uporządkowanie spraw prawnych, finansowych i mieszkaniowych, między innymi założenie konta w banku, nauczenie pana Andrzeja korzystania z karty płatniczej, załatwienie renty rodzinnej i sierocej, a także uporządkowanie wszystkich najważniejszych dokumentów w domu, założenie teczek i wprowadzenie naszego podopiecznego w podstawowe sprawy urzędowe oraz czuwanie nad prawidłowością ich realizacji. Kolejną sprawą, jaką zajął się krąg, jest uporządkowanie, a w późniejszym okresie także remont mieszkania, dostosowanie najważniejszego miejsca w życiu naszego podopiecznego do jego potrzeb. Konieczny okazał się: przegląd rzeczy w mieszkaniu, wyrzucenie tych zepsutych i zbędnych, uruchomienie tych urządzeń, które nie były używane, a także – na przykład – kupienie drabinki, tak, aby pan Andrzej nie musiał wspinać się na stołki i krzesła, aby dosięgnąć czegoś z wysokiej szafy. Wszystkie etapy tego bardzo długiego procesu są ustalane z panem Andrzejem, we wszystkich uczestniczy on sam, jako właściciel swojego gospodarstwa. Z inicjatywy pracownika socjalnego OPS Wola znaleziono osobę która wspiera pana Andrzeja w codziennych czynnościach życia – sprzątaniu, zakupach. Zostało to zorganizowane czasowo w ramach specjalistycznych usług opiekuńczych i gospodarczych.

Podzielono zadania między członków Kręgu i ustalono sposób komunikowania się. Powstał rozszerzony portret podopiecznego Kręgu, w którym uwzględnione zostały: mocne strony (umiejętności, zainteresowania, pasje) oraz jego słabości, lęki i obawy przed samodzielnym życiem. Okazało się, że pan Andrzej odwiedza wiele miejsc, spotyka się z przyjaciółmi, gra na keyboardzie, chodzi do ogniska muzycznego. Jest bardzo towarzyską osobą, a jednocześnie boi się mieszkać sam i ostrożnie podchodzi do kwestii odpowiedzialności za siebie, podkreślając często: „ja tego nie umiem, nigdy tego nie robiłem”, „to zawsze robiła mama”, „nie wiem, czy mama by tego chciała” albo „to dla mnie za trudne, ja tak trochę wolniej myślę, muszę się zastanowić”. Ważnym celem kręgu jest właśnie znalezienie równowagi między budowaniem samodzielności, stopniowym oswajaniem lęków pana Andrzeja, budowaniem jego wiary w siebie, a uwzględnieniem w zadaniach kręgu jego ograniczeń, lęków, obaw i realnych problemów. W trakcie spotkań Kręgu analizowano, jakie są najpilniejsze potrzeby pana Andrzeja, w czym trzeba będzie mu pomóc, w jaki sposób na bieżąco koordynować wizytę u lekarza, zakup butów na zimę, zaplanowano z kim będzie spędzał święta. Założeniem kręgu wsparcia jest taka pomoc, która nie ograniczy jego samodzielności. Celem jest jak największe usamodzielnienie Andrzeja, ale jednocześnie stałe czuwanie nad tym, czy jest bezpieczny i czy radzi sobie w życiu.

Monitorowania wymagają także w pewnym stopniu kontakty społeczne pana Andrzeja, z uwagi na jego bezpieczeństwo. Stopniowo zapraszano do kręgu również inne osoby, na przykład przyjaciół pana Andrzeja z WTZ. Wydaje się, że dzięki stałym kontaktom i różnorodności osób współdziałających w kręgu można patrzeć z ostrożnym optymizmem na przyszłość pana Andrzeja i jego niezależne życie.

Ten krąg powstał w oparciu o potencjał organizacji (Stowarzyszenie Tęcza) osobiste zaangażowanie rodzin innych niepełnosprawnych osób, prawnika tej organizacji i wzorcową współpracę z instytucjami działającymi na rzecz mieszkańców dzielnicy Wola.

Przykład 3

 Na warszawskim Żoliborzu zintegrowano grupę osób wokół Karola. Karol znał życzliwych ludzi – sympatyczne starsze panie poznane podczas wyjazdów na turnusy rehabilitacyjne, koleżankę zmarłej kilka temu mamy, wolontariusza, który w Środowiskowym Domu Samopomocy prowadził zajęcia muzyczne, pana Piotra realizującego specjalistyczne usługi opiekuńcze. Osoby te nie znały się między sobą. Relacje między nimi a Karolem ograniczały się do wizyt i życzeń z okazji imienin i urodzin, zaproszeń na ciasto i herbatę. Tymczasem Karol jest artystą , w ramach Grupy Aktywności Twórczej, maluje od 15 lat, wspaniałe obrazy, cieszące się uznaniem profesjonalistów, kilkakrotnie udało mu się sprzedać swoje dzieła. Wszystkie działania artystyczne są dla Karola źródłem radości. Wolontariusze zaangażowali się w życie i twórczość Karola poprzez plener malarski i fotograficzny.

Wspólna praca zaprocentowała zaufaniem, Karol mógł zaistnieć w relacji partnerskiej, na równi z innymi uczestnikami pleneru. Dzięki temu wydarzeniu krąg ludzi wokół Karola powiększył się o trzy kolejne osoby. Specjalista ds. kręgu wsparcia miał za zadanie: zidentyfikować osoby znające Karola i utrzymujące z nim kontakt, poznać te osoby i pokazać im filozofię kręgów i zachęcić do sformalizowania udziału w życiu Karola. Karol systematycznie spotyka się z ludźmi, ma zaplanowane wyjścia z tygodniowym wyprzedzeniem. Sam znajduje wśród „kręgowiczów” osoby, które towarzyszą mu np. podczas wizyty u lekarza. Mimo upływu roku od czasu zainicjowania działań kręgu nadal jest on w powijakach.

W planach jest zaangażowanie osób z kościoła i wspólnoty, do której uczęszcza Karol i wzmocnienie relacji między członkami kręgu.

Opisany powyżej krąg to przykład działań, w których rola specjalisty polegała głównie na poznaniu między sobą ludzi już znających i lubiących Karola i wprowadzeniu w życie Karola wolontariuszy podzielających jego pasję.

Na podstawie doświadczeń opisanych w powyższych przykładach i wiedzy o innych kręgach wsparcia powstałych w czasie pilotażowego projektu w Warszawie wiadomo już, że ten sposób środowiskowego wsparcia osób z niepełnosprawnością intelektualną jest możliwy. Proces powinien być realizowany w oparciu o kilka zasad a ich poszanowanie zwiększa szansę na powodzenie. Proces formowania kręgów wsparcia powinien być:

  • przejrzysty,
  • zaplanowany,
  • uwzględniający już istniejące relacje i osoby obecne w życiu osoby z NI,
  • otwarty na włączenie kolejnych osób,
  • uwzględniający potrzeby i możliwości osoby z NI,
  • uwzględniający lokalne uwarunkowania i potencjały,
  • moderowany,
  • monitorowany,
  • reagujący na zmiany,
  • długofalowy.

Proces formowania kręgów wsparcia powinien wynikać z:

  • inicjatywy osoby z niepełnosprawnością lub (i) jej rodziny
  • kompleksowej informacji o osobie,
  • wiedzy o relacjach rodzinnych i społecznych osoby i rodziny,
  • wiedzy o środowisku lokalnym – ludziach, miejscach, organizacjach, liderach,
  • wspólne działanie, zainteresowania, potencjał, plany życiowe osoby z niepełnosprawnością i wszystkich innych osób z kręgu),
  • miłości i troski,
  • akceptacji osoby niepełnosprawnej jej pomysłów, wartości, planów,
  • z poszanowaniem rodziny, jej wartości i

Wszystkie wspaniałe rzeczy związane z działaniem kręgów wsparcia mogą wydarzyć się tylko wtedy, jeżeli rodziny i osoby z niepełnosprawnością oraz wszystkie osoby zaangażowane w proces rozumieją, akceptują i podzielają wartości będące fundamentem koncepcji bezpiecznej przyszłości.

Nikt nie jest wieczny, a rodzice nie zawsze będą w pełni sprawni – powinni przygotować swoje dziecko oraz jego otoczenie do dalszego, samodzielnego, życia.

  • Rodzina i członkowie kręgu wsparcia działają wspólnie dla osiągnięcia bezpieczeństwa, zdrowia i dobrego samopoczucia osoby z
  • Więzy przyjaźni, bliskie relacje i troska otoczenia są najlepszym gwarantem bezpiecznej przyszłości osoby z NI.
  • Nasz niepełnosprawny bliski jest narażony na wiele negatywnych zjawisk  (np. przemoc, zaniedbywanie, wykorzystywanie, oszukiwanie) i bez wspierającego otoczenia może nie dać sobie Nasz plan ma temu przeciwdziałać.
  • Nasz niepełnosprawny bliski, o ile jest to tylko możliwe, nie powinien – po śmierci rodziców, opiekunów – trafić do całodobowej instytucji opiekuńczej (domu pomocy społecznej); powinien pozostać w swoim środowisku, otoczony przyjacielskim kręgiem
  1. Zadania specjalistów

  Specjalista ds. kręgów wsparcia

Kluczową postacią będzie specjalista ds. kręgów wsparcia, który będzie działał w środowisku lokalnym i utworzy koalicję sojuszników oraz kręgi dla poszczególnych osób z NI. Zadania tego specjalisty można rozpisać następująco:

  • Specjalista utworzy Koalicję sojuszników z lokalnych organizacji, instytucji, autorytetów, która to Koalicja będzie ważnym zapleczem, wsparciem, głosem i sprzymierzeńcem zmiany na poziomie lokalnym. Lokalnym partnerem będzie m.in. ośrodek pomocy społecznej, ośrodek zdrowia, parafia, szkoła, dom kultury, lokalne organizacje pozarządowe i inne podmioty trzeciego sektora oraz lokalny samorząd. Sojusznicy mają pomóc w przeciwdziałaniu izolacji osób z NI, wprowadzanie ich w środowisko, pomoc w przyjmowaniu nowych ról społecznych.
  • Wraz z Koalicją specjalista ds. kręgów wsparcia będzie prowadził kampanię społeczną przybliżającą tematykę osób z NI wśród społeczności lokalnej, przygotowującą grunt do pozyskania ludzi do kręgów.
  • Wraz z lokalnymi partnerami specjalista będzie budował wokół osób z NI kręgi wsparcia. Dla każdej osoby z NI zostanie stworzony osobisty portret (profil), który pokaże jej mocne strony, zainteresowania, ważne informacje dla potencjalnych członków kręgu, wolontariuszy. Ten profil jest kluczowym wyznacznikiem do rekrutacji ludzi do Kręgu.
  • Zadaniem specjalisty jest poszukiwanie w środowisku lokalnym uczestników do kręgów. Specjalista przygotowuje materiały informacyjne o kręgach wsparcia, dystrybuuje poprzez lokalnych parterów (szkoła, parafia, dom kultury itp.), zaprasza potencjalnych kandydatów na spotkania rekrutacyjne w celu dokonania wstępnego wyboru do konkretnego kręgu dla danej
  • Specjalista będzie prowadził indywidualne rozmowy z potencjalnymi zainteresowanymi wspieraniem konkretnych osób z NI. Rezultatem tych rozmów powinno być utworzenie kręgów wsparcia poszczególnych osób z
  • Funkcjonowanie każdego kręgu wsparcia powinno być systematycznie monitorowane, a jego członkowie

Ludzie z kręgu wzajemnie się „widzą”, ale potrzebują wzmocnienia ze strony specjalisty, aby uruchomić wspólne działania. Specjalista tym samym ma jako zadanie udrożniać system komunikacji; jego kluczową rolą jest „ustawienie” działania sieci i możliwe nieingerowanie (nieprzejmowanie konkretnych odpowiedzialności od poszczególnych członków sieci), jeśli nie ma takiej potrzeby.

 Specjalista ds. współpracy z rodziną

Drugim specjalistą będzie specjalista ds. współpracy z rodziną. Przede wszystkim, wspólnie z rodziną i osobą z niepełnosprawnością intelektualną pomoże stworzyć dla niej Plan na przyszłość. Będzie też aktywować, wspierać i rozwijać proces budowania świadomości rodziny, jako najważniejszego uczestnika budowanego kręgu. Celem tych działań będzie ustalenie wspólnych wartości towarzyszących budowaniu koncepcji bezpiecznej przyszłości. Ten swoisty dekalog wspólnych przekonań uwzględniać będzie najważniejsze wartości rodziny, które pokrywają się z ideą kręgów wsparcia.

Po uzgodnieniu wspólnych wartości, specjalista ds. współpracy z rodziną będzie wykonywał następujące zadania:

  • Specjalista współpracy z rodziną będzie tworzył Plan na przyszłość dla osoby z NI, który będzie uwzględniał najważniejsze obszary życia (prawo, finanse, dom, zdrowie) w szczególności na czas, gdy zabraknie opiekunów.
  • Pomoże dobrać specjalistów i ekspertów w razie potrzeby w obszarach: prawnym, finansowym,
  • Pomoże stworzyć portret – osobisty profil osoby z NI, z przeznaczeniem do poszukiwania ludzi do Kręgu.
  • Pracuje z rodziną nad zagadnieniem usamodzielnienia osoby z NI, w zakresie adekwatnym do jej możliwości. Jeśli osoba jest uczestnikiem placówki, jest łącznikiem z pionem rehabilitacji społecznej prowadzonej w placówce.
  • Wspiera rodzinę przy tworzeniu kręgu
  • Tworzy środowisko rodzin uczestniczących w tworzeniu kręgów oraz wspiera ruch samopomocy
  • Ściśle współpracuje ze specjalistą ds. kręgów

 Specjaliści wspierający

W pracach z rodzinami wzmocnieniem działań specjalistów będzie udział ekspertów i doradców z zakresu zagadnień prawnych, finansowych i socjalnych. Doradcy ci będą świadczyć zindywidualizowane porady, odpowiednio do potrzeb i sytuacji poszczególnych rodzin i osób z NI.

Ponadto, dla lepszego rozwoju Kręgów wsparcia uruchomione zostaną usługi asystentów osób niepełnosprawnych, usługi opiekuńcze lub specjalistyczne usługi opiekuńcze – jeśli zaistnieje taka potrzeba.

Portret osoby z niepełnosprawnością intelektualną

 

Portret osoby z niepełnosprawnością intelektualną przygotowuje się na potrzeby tworzenia jej Kręgu wsparcia i pozyskiwania osób do kręgu. Może mieć dowolną formę wizualną.

Powinien zawierać minimum informacje – jak niżej.

Informacje wstępne

Imię, nazwisko ………………………………………… …………………………………….……………….

Ile ma lat? ………..

Gdzie mieszka? (wieś, miasto – dzielnica, osiedle, kwadrat ulic, lub adres)………………………………………………………………………………………………………………………….

Jak zwracać się do niego/niej?………………………………………………………………………………………………………………………….

Co robi na co dzień? (szkoła, ośrodek wsparcia, praca, inne aktywności).………………………………………………………………………………………………………………………….

Zajęcia poza podstawową aktywnością………………………………………………………………………………………………………………………….

W jakie dni i o której godzinie może spotykać się z członkami Kręgu?………………………………………………………………………………………………………………………….

Sposób komunikowania się

W jaki sposób komunikuje się ze światem: porozumiewa się mową, komunikacja niewerbalna, gesty, symbole, jakiego systemu komunikacji używa ………………………………………………………………………………………………………………………….

Spędzanie wolnego czasu i wypoczynek

W jaki sposób lubi spędzać wolny czas? (sprawy organizacyjno-techniczne, warunki) Co sprawia mu radość?………………………………………………………………………………………………………………………….

  • w domu:………………………………………………………………………………………………………………………….
  • poza domem (spacery, wycieczki ):………………………………………………………………………………………………………………………….

Jakie są jego/jej zainteresowania i ulubione aktywności? (co najbardziej lubi robić, jaką muzykę preferuje, czy i jakie filmy, programy tv lubi oglądać, inne zainteresowania)………………………………………………………………………………………………………………………….

Czy potrzebuje pomocy w jakichś podstawowych czynnościach życiowych?………………………………………………………………………………………………………………………….

Krótka charakterystyka niepełnosprawności………………………………………………………………………………………………………………………….

Uwagi (reakcje na sytuacje trudne i inne istotne informacje) ………………………………………………………………………………………………………………………….

Krótka anegdota opisująca trafnie osobę (opcjonalnie)………………………………………………………………………………………………………………………….

Zdjęcie (zdjęcia) w szczęśliwym momencie życia (opcjonalnie)

PLAN NA PRZYSZŁOŚĆ

Osobisty plan na godne życie

 dla ………………………………………………………………………………..

/imię nazwisko/

 Pogłębiony opis osoby z NI

 Zdrowie:

Problemy zdrowotne………………………………………………………………………………………………………………………

Konieczne terapie, leki………………………………………………………………………………………………………………………

Czynniki zagrażające zdrowiu………………………………………………………………………………………………………………………

Krótka historia i przebieg choroby………………………………………………………………………………………………………………………

Niezbędny sprzęt (rehabilitacyjny) i urządzenia………………………………………………………………………………………………………………………

Kontakty do obecnych lekarzy prowadzących i innych specjalistów ………………………………………………………………………………………………………………………

 Podstawowe umiejętności:

Zgłaszanie potrzeb fizjologicznych………………………………………………………………………………………………………………………

Jedzenie………………………………………………………………………………………………………………………

Poruszanie się………………………………………………………………………………………………………………………

Edukacja, rehabilitacja:

Miejsce nauki, rehabilitacji………………………………………………………………………………………………………………………

Co najbardziej podoba się mu/jej w szkole/ośrodku? Ulubione zajęcia, formy aktywności: ………………………………………………………………………………………………………………………

Co najmniej podoba się mu/jej w szkole/ośrodku? Czego nie lubi?………………………………………………………………………………………………………………………

Z jakimi ludźmi, których poznał/a wcześniej chciałby/aby utrzymywać kontakt? ………………………………………………………………………………………………………………………

Z kim ma cały czas dobry kontakt?………………………………………………………………………………………………………………………

Inne osobiste cechy:

Nawyki, przyzwyczajenia………………………………………………………………………………………………………………………

Awersje, sytuacje budzące lęk, niepokój………………………………………………………………………………………………………………………

Reakcje na pojawienie się nowych osób w otoczeniu………………………………………………………………………………………………………………………

Jeśli reakcje te bywają trudne, to jak sobie z nimi radzić?………………………………………………………………………………………………………………………

Ważne wydarzenia w życiu………………………………………………………………………………………………………………………

Co zapewnia mu/jej spokój i komfort psychiczny, relaks, wyciszenie?………………………………………………………………………………………………………………………

Kto, oprócz Ciebie był/jest dla niego/niej największym wsparciem emocjonalnym?………………………………………………………………………………………………………………………

Co mu/jej sprawia największą przyjemność?………………………………………………………………………………………………………………………

Kim są najważniejsi ludzie w jego/jej życiu?………………………………………………………………………………………………………………………

Ulubione przedmioty (o znaczeniu uczuciowym, do czego jest przywiązany/a, pełniące rolę terapeutyczną)………………………………………………………………………………………………………………………

Ulubiona muzyka………………………………………………………………………………………………………………………

Awersje i przedmioty/dźwięki/sytuacje wywołujące negatywne stany emocjonalne (lęk, przerażenie, niepokój, niechęć)………………………………………………………………………………………………………………………

Ulubione potrawy………………………………………………………………………………………………………………………

Potrawy, których zdecydowanie nie lubi………………………………………………………………………………………………………………………

Konieczna opieka, wsparcie, pomoc:

W zakresie poruszania się………………………………………………………………………………………………………………………

W zakresie czynności toaletowych………………………………………………………………………………………………………………………

W zakresie komunikowania się, porozumiewania, sygnalizowania swoich potrzeb………………………………………………………………………………………………………………………

W zakresie przyjmowania pokarmów, jedzenia………………………………………………………………………………………………………………………

W innym zakresie, w jakim?………………………………………………………………………………………………………………………

 Samodzielność

W zakresie poruszania się (chodzenie, poruszanie się po mieście, orientacja w przestrzeni, korzystanie ze środków komunikacji miejskiej)………………………………………………………………………………………………………………………

W zakresie czynności toaletowych………………………………………………………………………………………………………………………

W zakresie komunikowania się, porozumiewania, sygnalizowania swoich potrzeb………………………………………………………………………………………………………………………

W zakresie przyjmowania pokarmów, jedzenia………………………………………………………………………………………………………………………

W zakresie komunikowania się………………………………………………………………………………………………………………………

W zakresie dbałości o zdrowie – możliwość podejmowania samodzielnych decyzji………………………………………………………………………………………………………………………

W zakresie innych czynności życia codziennego:

Zakupy………………………………………………………………………………………………………………………

Rozumienie wartości pieniędzy………………………………………………………………………………………………………………………

Liczenie pieniędzy………………………………………………………………………………………………………………………

Sprzątanie………………………………………………………………………………………………………………………

Pranie………………………………………………………………………………………………………………………

Przygotowywanie posiłków………………………………………………………………………………………………………………………

Pisanie, podpisywanie się………………………………………………………………………………………………………………………

Czytanie………………………………………………………………………………………………………………………

Rozumienie słowa pisanego………………………………………………………………………………………………………………………

Załatwianie spraw w urzędach………………………………………………………………………………………………………………………

Zarządzanie pieniędzmi, dokonywanie opłat bankowych, wypłaty z bankomatu……………………………………………………………………………………………………………………… Wezwanie karetki………………………………………………………………………………………………………………………

Umówienie wizyty lekarskiej………………………………………………………………………………………………………………………

Inne………………………………………………………………………………………………………………………

Samodzielne rozumienie

Co rozumie, w jakim stopniu? (mowa, sytuacje)………………………………………………………………………………………………………………………

Czego nie rozumie?………………………………………………………………………………………………………………………

Zdolność do podejmowania samodzielnych decyzji

Czy i w jakim stopniu może – jest zdolny/a do oddziaływania na decyzje dotyczące ważnych/codziennych spraw w jego/jej życiu………………………………………………………………………………………………………………………

Czy i w jakim stopniu może – jest zdolny/a do podejmowania samodzielnych decyzji i w jakich sprawach………………………………………………………………………………………………………………………

Czy i w jakim stopniu może – jest zdolny/a do zakomunikowania swojej decyzji otoczeniu i w jakich sprawach………………………………………………………………………………………………………………………

Czy i w jakim stopniu rozumie decyzję podjętą w jego/jej sprawie………………………………………………………………………………………………………………………

Ogólny plan działań

Jakie warunki powinny być spełnione, aby życie osoby z NI było godne i udane?………………………………………………………………………………………………………………………

Co możesz zrobić, aby takie było? Jakie podejmiesz kroki? Od czego zaczniesz?………………………………………………………………………………………………………………………

Kiedy to zrobisz? Czy możesz swoje plany rozłożyć w czasie, rozłożyć na etapy?……………………………………………………………………………………………………………………..

Mieszkanie, dom

Gdzie będzie mieszkał/a osoba z NI w przyszłości, gdy już Ciebie zabraknie?………………………………………………………………………………………………………………………

Czy Twoje plany dotyczące mieszkania Twojego bliskiego są w jakiś sposób

skonkretyzowane? Jakie dyspozycje wydałeś w tej sprawie? Kto jest odpowiedzialny za ich realizację? Dlaczego będzie to robił ?………………………………………………………………………………………………………………………

Co możesz zrobić, aby mieć pewność w tej sprawie ?………………………………………………………………………………………………………………………

Kiedy to zrobisz?………………………………………………………………………………………………………………………

Zabezpieczenie finansowe osoby z NI

Jakie będzie źródło utrzymania osoby z NI? Podaj aktualne źródła utrzymania Twojego dziecka oraz prawdopodobne inne możliwości.……………………………………………………………………………………………………………………….

Co będzie mógł zrobić (lub osoba wspierająca, opiekun prawny) w sytuacji awaryjnej

  • choroby, konieczności większych zakupów, wyjazdu czy innych okoliczności?……………………………………………………………………………………………………………………….

Kto Twoim zdaniem będzie mógł wspierać Twoje dziecko w podejmowaniu decyzji dotyczących:

  • zdrowia/choroby, wizyt lekarskich
  • konieczności planowania i realizowania zakupów codziennych oraz większych
  • konieczności wyjazdu, podróży
  • w innych sytuacjach?

………………………………………………………………………………………………………………………

Kto będzie dysponował pieniędzmi osoby z NI? Jakie są możliwości osoby z NI w tym zakresie, czy wymaga wsparcia i jak będzie ono wyglądało?

………………………………………………………………………………………………………………………

Czy masz zaufanie do osoby, która będzie dysponowała finansami Twojego dziecka? Co możesz zrobić, żeby to było bezpieczne?

………………………………………………………………………………………………………………………

Kto będzie monitorował/nadzorował wydatkowanie środków finansowych osoby z NI?

…………………………………………………………………………………………………………

Przyjaciele, bliscy

Jakich przyjaciół ma osoba z NI obecnie? Jak często i w jakich sprawach się z nimi kontaktuje? Jak wyglądają te spotkania?………………………………………………………………………………………………………………………

Opisz krąg osób życzliwych w Waszym otoczeniu.………………………………………………………………………………………………………………………

Jak sądzisz, czy przyjaciele, osoby życzliwe będą wspierać osobę z NI również, gdy Ciebie zabraknie? Co do których osób masz taką pewność ?………………………………………………………………………………………………………………………

Co możesz zrobić, aby Wasze otoczenie wzbogaciło się o ludzi, na których osoba z NI będzie mogła polegać w przyszłości? ………………………………………………………………………………………………………………………

Kiedy to zrobisz?………………………………………………………………………………………………………………………

Kto może Ci w tym pomóc?………………………………………………………………………………………………………………………

Zabezpieczenie prawne

Czy zabezpieczyłeś swojego bliskiego pod względem prawnym w sytuacji, w której może podjąć niekorzystne dla siebie decyzje (finansowe, mieszkaniowe)?………………………………………………………………………………………………………………………

Czy wiadomo, kto będzie pomagał w podejmowaniu przyszłych decyzji Twojemu bliskiemu?………………………………………………………………………………………………………………………

Czy masz zgromadzone wszystkie aktualne dokumenty dotyczące Twojego bliskiego?………………………………………………………………………………………………………………………

Inne

Jakie jeszcze ważne aspekty życia osoby z NI Twoim zdaniem powinny być uwzględnione w PLANIE NA PRZYSZŁOŚĆ (np. związki partnerskie, kontynuowanie pasji, troska o zwierzęta, praktyki religijne, inne)?

………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………

OSOBISTY PLAN NA PRZYSZŁOŚĆ ……………………………… …………………………………………

 SFERA

STAN OBECNY DZIAŁANIE STAN POŻĄDANY
Zabezpieczenie finansowe
Bieżące utrzymanie (poziom tego utrzymania w kategoriach:

niezbędne – potrzebne – dodatkowe)
Miejsce zamieszkania
Osoby odpowiedzialne formalnie

za decyzje podejmowane w sprawach osoby z NI
Osoby wspierające osobę z NI
Aktywność osoby

(edukacja, praca, ośrodek wsparcia)
Czy istnieje dokument zabezpieczający

różne aspekty życia osoby w sytuacji, gdy nie będziesz mógł osobiście sprawować nad nim pieczy (gdzie jest zdeponowany)
Czy potrzebne są jakieś formy

rehabilitacji? Jeśli tak, to jakie i w jaki sposób można je zabezpieczyć po odejściu opiekunów?
  1. Pozyskiwanie członków Kręgu wsparcia

Kluczowi w procesie tworzenia kręgów wsparcia są ludzie; znalezienie tych właściwych jest poważnym wyzwaniem. Powinno je poprzedzać zidentyfikowanie potencjalnych sojuszników. Mogą nimi być członkowie dalszej rodziny, sąsiedzi, osoby z organizacji, znajomi i przyjaciele poznani w trakcie rożnych aktywności, koleżanki i koledzy z różnych etapów edukacji, pracy czy innych miejsc, wolontariusze a także profesjonaliści: pracownik socjalny, lekarz rodzinny, pielęgniarki, fizjoterapeuci.

Do działań w kręgach wsparcia można zaprosić osoby w różny sposób powiązane z rodziną

i osobą niepełnosprawną; optymalnie jest, gdy członkowie kręgu są rekrutowani z różnych grup. Potencjalni członkowie Kręgu wsparcia to:

  • członkowie rodziny
  • sąsiedzi
  • rodziny innych osób z NI
  • profesjonaliści
  • Członkowie rodziny. Ciotki, wujkowie, kuzyni, stryjowie i stryjenki, cioteczni i stryjeczni bracia i siostry. Osoby te mogą być częścią życia każdej osoby, czasem utrapieniem, czasem radością. Mogą ułatwiać lub utrudniać życie; jeżeli istnieją mogą być ważnymi ogniwami w kręgu wsparcia. Jest to szczególnie istotne, gdy zaplanowano dla nich jakąś ważną rolę w sytuacji, gdy rodzice umrą, ale też pielęgnowanie rodzinnych więzi wzbogaca życie codzienne wszystkich stron. Obecność dalszych krewnych jest nie tylko źródłem prezentów przy okazji świąt, ale również zalążkiem ewentualnego wsparcia w przyszłych sytuacjach trudnych.
  • Sąsiedzi. Relacje sąsiedzkie zależą od kilku czynników: zewnętrznych, niezależnych od nas – trudno oczekiwać dobrego sąsiedztwa mieszkając w domku pod lasem kilka kilometrów od najbliższych zabudowań, albo gdy większość sąsiadów to ludzie bardzo schorowani z trudem dbający o siebie, albo gdy traktują mieszkanie jako sypialnię i wracają do domu późną nocą a wychodzą wczesnym rankiem; a także wewnętrznych – niektórzy ludzie nie mają potrzeby nawiązywania relacji lub ich stan zdrowia na to nie Budowanie relacji z pozostałymi sąsiadami jest możliwe. Warto o nie zadbać bez względu na fakt czy jesteśmy, czy nie opiekunami osoby z niepełnosprawnością intelektualną.

Stosunki sąsiedzkie warto zacząć od mówienia ludziom „dzień dobry” w windzie, na korytarzu, od komplementowania psa, czy zachwytu nad ślicznym lub grzecznym potomkiem. Warto podjąć rozmowę, uprzedzić o planowanym spotkaniu towarzyskim. Dobrze jest pamiętać, że pozytywne efekty w nawiązywaniu relacji osiągamy stosując zasadę wzajemności, tj. na zaproszenie odpowiadamy zaproszeniem, na poczęstunek poczęstunkiem, na serdeczność serdecznością. Na rozwinięcie relacji sąsiedzkich potrzeba czasu. Przy tworzeniu kręgu sprawdzeni sąsiedzi są bezcenni. W przypadku braku zaprzyjaźnionych sąsiadów jednym z elementów pracy nad kręgami jest zadbanie o nawiązanie tych relacji. Rozpoczęcie lub odnowienie relacji z sąsiadami jest przede wszystkim zadaniem rodziny. Gdy osoba z niepełnosprawnością zamieszka samodzielnie w procesie poznawania sąsiadów powinni ją wspomóc członkowie kręgu.

  • Rodziny innych osób z NI. To naturalne źródło pozyskiwania życzliwych osób; często rodziny już się znają, kierowani empatią i zasadą wzajemności dbają wzajemnie o bezpieczeństwo swoich dzieci. Łączy ich wspólnota doświadczeń. Mogą być rodzicami jednego dziecka i członkami kręgu
  • Profesjonaliści. Często ich rola bywa niedoceniana, jednak z uwagi na fakt, że dobrze znają osobę, wokół której jest tworzony krąg wsparcia, pracują z nią na co dzień, mają wiele ciekawych obserwacji i pomysłów. Szczególnie pracownicy socjalni mogą z życzliwością spojrzeć na pracę kręgów wsparcia; pomocna może być ich dobra znajomość lokalnego środowiska. Równie pomocni mogą w tym procesie być asystenci osób niepełnosprawnych i asystenci rodziny. Zadania asystentów są w znacznej części adekwatne do zadań dotyczących tworzenia kręgów wsparcia. Jednak potrzeba tworzenia takich stanowisk z wielkim trudem przebija się do praktyki pracy socjalnej. Usługi asystentów osoby niepełnosprawnej mogą oferować zatrudniające ich organizacje pozarządowe w ramach projektów – zadań zlecanych ze środków PFRON.
  • Wolontariusze. Sprawdzonym źródłem życzliwych osób – potencjalnych członków kręgów są wolontariusze; byli zaczynem i są stałym elementem co najmniej 10 kręgów z 15 tworzonych w Warszawie w ramach projektu pilotażowego „Krąg Wsparcia Osób z Niepełnosprawnością Intelektualną”. W polskich warunkach zaangażowanie wolontariuszy w proces budowania kręgów jest efektywne, o ile praca z konkretną osobą jest oparta na wspólnych zainteresowaniach, doświadczeniach, pomysłach na organizację wolnego czasu. Ułatwia to przygotowany wcześniej portret osoby z niepełnosprawnością, zawierający ważne informacje o osobie, koncentrujący się na jej możliwościach nie deficytach, uwzględniający jednak podstawowe informacje o poziomie funkcjonowania czy stanie zdrowia.

Warto pamiętać, że im więcej osób w środowisku będzie wiedziało o istnieniu Kręgów wsparcia, tym większe otwiera to możliwości i ułatwia szerszą współpracę z wieloma ludźmi i instytucjami. Każde z nich może być partnerem i wsparciem. Instytucje mogą też być źródłem pozyskiwania wolontariuszy.

  1. Elementy istniejącego wsparcia środowiskowego

Model „Bezpieczna przyszłość” zakłada funkcjonowanie ze współudziałem wielu instytucji  i placówek, które prowadzą wyspecjalizowaną działalność ukierunkowaną na wsparcie osób z niepełnosprawnością intelektualną. Działalność placówek, których jest w Polsce najwięcej i z których korzysta najwięcej dorosłych osób z NI, wiąże się trzema obszarami życia społecznego i aktywności osób z niepełnosprawnościami – pomocą społeczną, rehabilitacją zawodową i społeczną oraz zatrudnianiem (opisaną w następnym rozdziale) oraz obszarem ekonomii społecznej.

Środowiskowe Domy Samopomocy – są dziennymi ośrodkami wsparcia (mogą też prowadzić całodobowe miejsca pobytu) dla osób, które „wymagają pomocy do życia  w  środowisku rodzinnym i  społecznym, w szczególności w celu zwiększania zaradności i samodzielności życiowej, integracji społecznej”.

Środowiskowe domy samopomocy są przeznaczone dla dorosłych osób z zaburzeniami psychicznymi, przewlekle chorujących psychicznie lub doświadczających innych zaburzeń czynności psychicznych oraz dla osób z niepełnosprawnością intelektualną, które na drodze decyzji administracyjnej, otrzymają skierowanie z ośrodka pomocy społecznej na pobyt w ŚDS. środowiskowy dom samopomocy świadczy usługi w ramach indywidualnych lub zespołowych treningów samoobsługi i treningów umiejętności społecznych, polegających na nauce, rozwijaniu lub podtrzymywaniu umiejętności w zakresie czynności dnia codziennego i funkcjonowania w życiu społecznym. Zadania te realizowane są osobno dla każdej grupy osób korzystających z tej formy, w oparciu o osobne, dostosowane do rodzaju niepełnosprawności programy i plany działalności, w innych pomieszczeniach lub innych siedzibach.

Udział w zajęciach w ŚDS jest odpłatny gdy dochód osoby lub rodziny przekracza wysokość 300% kwoty kryterium dochodowego określonego w ustawie o pomocy społecznej; wynosi wtedy 5% dochodu osoby lub osoby w rodzinie. W sytuacji gdy dochody nie przekraczają 300% ww. kryterium udział w zajęciach jest bezpłatny.

Zatrudnienie socjalne dotyczy działań z zakresu reintegracji społecznej i zawodowej, realizowanej przez takie podmioty lokalne jak Centra Integracji Społecznej (CIS) i Kluby Integracji społecznej (KIS). Ich działalność skierowana jest do osób, których szanse na otwartym rynku pracy są najmniejsze, ze względu na niskie kwalifikacje lub ich brak oraz problemy z pełnoprawnym uczestnictwem w życiu społecznym i zawodowym. Osoby niepełnosprawne znalazły się wśród ośmiu grup, które mogą skorzystać z zatrudnienia socjalnego, tj. osób bezdomnych, długotrwale bezrobotnych, zwalnianych z zakładów karnych, uzależnionych od alkoholu i narkotyków, chorych psychicznie i uchodźców.

Reintegracja społeczna rozumiana jest jako działania, w tym również o charakterze samopomocowym, mające na celu odbudowanie i podtrzymanie u osoby uczestniczącej w zajęciach w centrum integracji społecznej, klubie integracji społecznej, lub zatrudnionej u pracodawcy, umiejętności uczestniczenia w życiu społeczności lokalnej i pełnienia ról społecznych w miejscu pracy, zamieszkania lub pobytu. Natomiast reintegracja zawodowa wspiera zdolności do samodzielnego świadczenia pracy na rynku pracy.

Absolwenci CIS i KIS mogą zostać przez powiatowy urząd pracy skierowani do pracy nazwanej zatrudnieniem wspieranym. Może ono mieć formę m.in. prac społecznie użytecznych, zatrudnienia w CIS lub u pracodawcy, lub wspólnego założenia spółdzielni socjalnej. Pracodawcy, którzy zatrudnią absolwenta CIS/KIS mają przez pierwszy rok refundowaną część wynagrodzenia pracownika.

Inne elementy wsparcia środowiskowego
  • związane są z różnymi formy zatrudnienia – ze wsparciem, chronionego, w spółdzielczości socjalnej i innych przedsięwzięciach z obszaru ekonomii społecznej i pełnią ważną funkcję wspierającą osobę z NI w jej środowisku. Praca dla osób z NI często nie jest kluczowym źródłem utrzymania, czy instrumentem wpływu na pozycję społeczną. Osobom z niepełnosprawnością intelektualną umożliwia samorealizację, nawiązywanie kontaktów społecznych, jest istotnym elementem rehabilitacji społecznej i włączenia społecznego. Jednocześnie właśnie osoby z NI są jedną z grup będących w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy, stąd tak ważną rolę mogą odgrywać różne rozwiązania i instrumenty wspomagające. Niezależnie bowiem od orzeczonej niezdolności do pracy lub orzeczonego stopnia niepełnosprawności, osoby z NI mają prawo do pracy.

Osoby z niepełnosprawnością intelektualną mogą również stanowić cenny zasób pracy wolontarystycznej, realizowanej w różnego typu placówkach publicznych i społecznych w ramach akcji, wydarzeń czy stałej oferty.

Organizacje pozarządowe prowadzą wiele placówek i projektów o zróżnicowanym charakterze m.in. na podstawie zlecania zadań przez samorząd terytorialny. Mogą one stać się bazą do rozszerzania działalności na rzecz osób z niepełnosprawnością intelektualną w środowisku.

Ważnym elementem wsparcia środowiskowego dorosłych osób z NI powinno być wspieranie nauki, w tym edukacji ustawicznej. Kształcenie ustawiczne (kształcenie przez całe życie) to proces ciągłego dokształcania się, podnoszenia kwalifikacji i doskonalenia kompetencji. Jego zasadniczym celem jest zachowanie ciągłości procesu uczenia się, zapewnienie stałego rozwoju osoby, jak też ochrona przed zdezaktualizowaniem zdobytej wiedzy. Kształcenie ustawiczne może odbywać się w formie szkolnej i pozaszkolnej (w ramach kursów i szkoleń). Niestety, ośrodki edukacji ustawicznej zazwyczaj nie mają oferty dla osób z niepełnosprawnością intelektualną, z dostosowaną do ich potrzeb formą kształcenia. Jest to ciągle obszar bardzo słabo zagospodarowany, a niezwykle pożądany. W niewielkim stopniu lukę tę starają się zapełnić organizacje pozarządowe, realizując projekty np. ze środków unijnych w ramach programu ERASMUS+ (Edukacja Dorosłych).

Wciąż niedostatecznie obecnym instrumentem wspomagającym osoby z NI w ich środowisku są działania wspierające wspólnotowe inicjatywy społeczne, w tym przedsięwzięcia o charakterze samopomocowym. Działania inicjatyw niesformalizowanych i grup samopomocowych wymagają wsparcia samorządowego, w tym w zakresie dofinansowania przedsięwzięć przez nie podejmowanych, udostępniania pomieszczeń na spotkania, bądź podejmowane przez nie inne aktywności.

Natomiast poważniejszym wyzwaniem stojącym przed władzami lokalnymi jest stymulowanie rozwoju przedsięwzięć, obejmujących obszar aktywizacji i integracji społecznej osób z niepełnosprawnością intelektualną. Można w tym celu wykorzystać instrument opisany w art. 19 b ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, mianowicie inicjatywę lokalną.

Oferując wsparcie osobom z NI należy szczególnie pamiętać o konieczności dostosowania pomocy do faktycznych, indywidualnych potrzeb. Oferowane wsparcie nie może ograniczać autonomii człowieka, a pomoc będzie adekwatna jedynie wówczas, gdy zarówno potrzeby, jak i możliwości osoby z NI zostaną trafnie zidentyfikowane.