W 2012 roku Polska ratyfikowała Konwencję o prawach osób niepełnosprawnych. W art. 19 zawarte jest obywatelskie prawo osób niepełnosprawnych do pełnego życia, włączenia i uczestnictwa w życiu społecznym, w tym prawo do dokonywania wyborów i dostępu do usług w społeczności lokalnej. Ich urzeczywistnienie w dużej mierze pozostaje jednak w naszym państwie w sferze deklaracji a nie praktyki społecznej. Nie udało się dotąd stworzyć kompleksowego systemu środowiskowego wsparcia w społeczności lokalnej dla dorosłych osób z NI. Poszczególne organizacje czy samorządy próbują wypracowywać rozwiązania „na własną rękę”. Tymczasem potrzebne są systemowe rozwiązania w zakresie mieszkalnictwa (dostęp do mieszkań chronionych i wspomaganych), systemu zabezpieczenia finansowego, tworzenia możliwości podejmowania pracy, aktywnej rehabilitacji, tworzenia sieci wsparcia społecznego w społeczności lokalnej. Ważne też jest obudowywanie wsparcia instytucjonalno-usługowego przez działania stricte środowiskowe, jak animowanie ruchu rodzin na rzecz samopomocy i rzecznictwo na rzecz realizacji potrzeb tej grupy obywateli.

Zmiana społeczna krok po kroku

czyli krótka instrukcja stosowania Modelu

Model „Bezpieczna przyszłość” to kompleksowa koncepcja wsparcia środowiskowego osób z niepełnosprawnością intelektualną i ich rodzin w miejscu ich zamieszkania, w konkretnej społeczności lokalnej, ukierunkowany na społeczną inkluzję tych osób m.in. poprzez tworzenie wokół nich Kręgów wsparcia. Model ukierunkowany jest na wdrażanie rozwiązań trwałych, prowadzących do zmiany społecznej, obejmującej stworzenie warunków umożliwiających funkcjonowanie osoby z NI w swoim środowisku życia także po śmierci jej opiekunów: rodziców lub innych osób bliskich.

Model „Bezpieczna przyszłość” jest makroinnowacją społeczną (1) dostosowaną do warunków polskich, (2) wypełniającą istotną lukę w systemie wsparcia osób niepełnosprawnych i zgodną z ogólną ewolucją europejskich systemów pomocowych, ukierunkowaną na (3) rozwój usług społecznych, (4) dowartościowanie środowiskowych form wsparcia oraz (5) programów aktywizujących. W warstwie aksjologicznej Model odwołuje się zaś do (6) zasady poszanowania godności osób niepełnosprawnych przez urzeczywistnienie ich prawa do samostanowienia i pełnego uczestnictwa w życiu społecznym (podejście empowerment).

Z perspektywy programowania polityk publicznych Model „Bezpieczna przyszłość” zakłada prowadzenie działań równocześnie na trzech poziomach: (i) makro, (ii) mezzo oraz (iii) mikro.

Poziom makro (poziom centralny)

to działania partnerów krajowych obejmujące przygotowanie samego Modelu, a także - prowadzone w ramach Środowiskowego Laboratorium Zmiany - prace analityczno-eksperckie i monitoringowo-ewaluacyjne, towarzyszące wdrażaniu Modelu na poziomie mezzo i mikro. To także prowadzenie działań rzeczniczych ukierunkowanych na upowszechnianie zawartych w Modelu rozwiązań środowiskowych w samorządach
i społecznościach nieobjętych bezpośrednimi działaniami projektowymi. To wreszcie prace nad założeniami regulacji prawnych, które umożliwią upowszechnienie tych rozwiązań środowiskowych, które sprawdziły się w innych państwach, a dla których brak „oprzyrządowania” w obecnym polskim porządku formalno-prawnym.

Poziom mezzo (poziom samorządowo-społecznościowy)

to ogół działań związanych z wdrożeniem i rozwijaniem lokalnych systemów wsparcia środowiskowego osób z NI i ich rodzin, z uwzględnieniem Kręgów wsparcia, przy zaangażowaniu operatorów lokalnych (mogą być nimi zarówno instytucje publiczne, jak i organizacje szeroko rozumianego trzeciego sektora) oraz czynnym uczestnictwie samorządów lokalnych (szczebla gminnego lub powiatowego). W celu wdrożenia Modelu operator lokalny utworzy w swej strukturze organizacyjnej Sekcję środowiskowego wsparcia osób z NI i rodzin. Natomiast zadaniem władz samorządowych jest uwzględnienie rozwiązań modelowych na poziomie regulacji prawa miejscowego oraz strategicznego programowania lokalnych polityk publicznych, tak aby wdrożenie Modelu miało charakter trwałej zmiany społecznej. Elementem poziomu mezzo jest także zawiązanie i funkcjonowanie Koalicji sojuszników lokalnych oraz realizowanie kampanii społecznych o zasięgu lokalnym. To wreszcie animacja ruchu samopomocowego obejmującego, ale zarazem przekraczającego poziom prywatnego wzajemnego wsparcia rodzin osób z NI.

Poziom mikro

to praca środowiskowa w bezpośredniej styczności z osobami niepełnosprawnymi i ich rodzinami. Wartość tej pracy ma charakter autoteliczny, a więc rozumiana jest jako korzyść społeczna, niezależnie od stopnia powodzenia w zakresie zmian na poziomie mezzo i makro. Jednocześnie praca mikrośrodowiskowa to tworzenie warunków niezbędnych do uruchomienia kluczowych dla wdrożenia innowacji Kręgów wsparcia jako działania w pełni środowiskowego, a więc nie tylko dla osób z NI i ich rodzin, ale we współpracy z tymi osobami i rodzinami. W fazie testowania Modelu przewidziane jest podjęcie takiej pracy z 10 osobami z NI i ich rodzinami w każdej ze społeczności lokalnych uczestniczących w projekcie. Poziom mikro to także tworzenie zindywidualizowanych Planów na przyszłość uwzględniających sprawy mieszkaniowe, zabezpieczenia finansowego, prawnego, dostępu do usług zdrowotnych i rehabilitacyjnych, ukierunkowanego na stworzenie realnych szans na pozostanie osób z NI w swym środowisku życia po śmierci opiekunów.

Prowadzenie pracy środowiskowej na poziomie mikro wymaga profesjonalnego zaangażowania konkretnych specjalistów ds. pracy z rodzinami, ale także czynnego udziału  samych osób z NI, ich rodziców i innych osób bliskich. Wymaga rozwijania metodyki tej pracy oraz gromadzenia i wymiany doświadczeń z zakresu praktyki społecznej Służyć temu będzie Poradnik ABC oraz platforma internetowa. Poradnik ABC jest immanentną częścią Modelu „Bezpieczna przyszłość” i należy go traktować także jako pełnoprawny załącznik do niniejszego opracowania.

 

Warto też zaznaczyć, że wdrażanie założeń modelu ma charakter dyrektywny (działanie w trybie „z góry na dół”: od opracowania koncepcji na poziomie centralnym, przez zawiązanie partnerstw lokalnych i wybór operatorów lokalnych, do uruchomienia działań środowiskowych), ale zarazem wywoływanie zmiany społecznej ma charakter działania bottom-up (z dołu do góry, przy kluczowym znaczeniu pracy środowiskowej w bezpośredniej styczności z osobami z NI i ich rodzinami). Występuje tu sprzężenie zwrotne między działaniami makro i mikro, możliwe dzięki działaniom na poziomie mezzo. W tym sensie, dla wdrażania Modelu z perspektywy programowania i realizacji polityk publicznych, poziom mezzo (samorządowo-społecznościowy) jest najważniejszy.

Działania na poziomie mezzo i mikro, w związku z podmiotami je realizującymi (operator lokalny, samorząd lokalny, koalicja sojuszników, rodzina z osobą z NI) oraz  miejscem ich realizacji (społeczności lokalne), są w niniejszym opracowaniu opisywane wspólnie.

Model Bezpieczna Przyszłość PDF do pobrania