W 2012 roku Polska ratyfikowała Konwencję o prawach osób niepełnosprawnych. W art. 19 zawarte jest obywatelskie prawo osób niepełnosprawnych do pełnego życia, włączenia i uczestnictwa w życiu społecznym, w tym prawo do dokonywania wyborów i dostępu do usług w społeczności lokalnej. Ich urzeczywistnienie w dużej mierze pozostaje jednak w naszym państwie w sferze deklaracji a nie praktyki społecznej. Nie udało się dotąd stworzyć kompleksowego systemu środowiskowego wsparcia w społeczności lokalnej dla dorosłych osób z NI. Poszczególne organizacje czy samorządy próbują wypracowywać rozwiązania „na własną rękę”. Tymczasem potrzebne są systemowe rozwiązania w zakresie mieszkalnictwa (dostęp do mieszkań chronionych i wspomaganych), systemu zabezpieczenia finansowego, tworzenia możliwości podejmowania pracy, aktywnej rehabilitacji, tworzenia sieci wsparcia społecznego w społeczności lokalnej. Ważne też jest obudowywanie wsparcia instytucjonalno-usługowego przez działania stricte środowiskowe, jak animowanie ruchu rodzin na rzecz samopomocy i rzecznictwo na rzecz realizacji potrzeb tej grupy obywateli.
Zmiana społeczna krok po kroku
czyli krótka instrukcja stosowania Modelu
Model „Bezpieczna przyszłość” to kompleksowa koncepcja wsparcia środowiskowego osób z niepełnosprawnością intelektualną i ich rodzin w miejscu ich zamieszkania, w konkretnej społeczności lokalnej, ukierunkowany na społeczną inkluzję tych osób m.in. poprzez tworzenie wokół nich Kręgów wsparcia. Model ukierunkowany jest na wdrażanie rozwiązań trwałych, prowadzących do zmiany społecznej, obejmującej stworzenie warunków umożliwiających funkcjonowanie osoby z NI w swoim środowisku życia także po śmierci jej opiekunów: rodziców lub innych osób bliskich.
Model „Bezpieczna przyszłość” jest makroinnowacją społeczną (1) dostosowaną do warunków polskich, (2) wypełniającą istotną lukę w systemie wsparcia osób niepełnosprawnych i zgodną z ogólną ewolucją europejskich systemów pomocowych, ukierunkowaną na (3) rozwój usług społecznych, (4) dowartościowanie środowiskowych form wsparcia oraz (5) programów aktywizujących. W warstwie aksjologicznej Model odwołuje się zaś do (6) zasady poszanowania godności osób niepełnosprawnych przez urzeczywistnienie ich prawa do samostanowienia i pełnego uczestnictwa w życiu społecznym (podejście empowerment).
Z perspektywy programowania polityk publicznych Model „Bezpieczna przyszłość” zakłada prowadzenie działań równocześnie na trzech poziomach: (i) makro, (ii) mezzo oraz (iii) mikro.
Prowadzenie pracy środowiskowej na poziomie mikro wymaga profesjonalnego zaangażowania konkretnych specjalistów ds. pracy z rodzinami, ale także czynnego udziału samych osób z NI, ich rodziców i innych osób bliskich. Wymaga rozwijania metodyki tej pracy oraz gromadzenia i wymiany doświadczeń z zakresu praktyki społecznej Służyć temu będzie Poradnik ABC oraz platforma internetowa. Poradnik ABC jest immanentną częścią Modelu „Bezpieczna przyszłość” i należy go traktować także jako pełnoprawny załącznik do niniejszego opracowania.
Warto też zaznaczyć, że wdrażanie założeń modelu ma charakter dyrektywny (działanie w trybie „z góry na dół”: od opracowania koncepcji na poziomie centralnym, przez zawiązanie partnerstw lokalnych i wybór operatorów lokalnych, do uruchomienia działań środowiskowych), ale zarazem wywoływanie zmiany społecznej ma charakter działania bottom-up (z dołu do góry, przy kluczowym znaczeniu pracy środowiskowej w bezpośredniej styczności z osobami z NI i ich rodzinami). Występuje tu sprzężenie zwrotne między działaniami makro i mikro, możliwe dzięki działaniom na poziomie mezzo. W tym sensie, dla wdrażania Modelu z perspektywy programowania i realizacji polityk publicznych, poziom mezzo (samorządowo-społecznościowy) jest najważniejszy.
Działania na poziomie mezzo i mikro, w związku z podmiotami je realizującymi (operator lokalny, samorząd lokalny, koalicja sojuszników, rodzina z osobą z NI) oraz miejscem ich realizacji (społeczności lokalne), są w niniejszym opracowaniu opisywane wspólnie.
